Usapho lweGarber [1879-2013] – eTogo | Jemani
Amabali obomi
Robbie Aitken, 2022
Ukude kwasekufeni kwakhe ngo-1950 indoda yaseTogo u-Amemenjong, kamva eyaziwa ngokuba nguJoseph Garber, ehlala eBerlin phantse iminyaka engamashumi amahlanu. Ubomi bakhe kunye nobo babantwana bakhe abazalelwe eBerlin bubonisa indlela ubomi bamaJamani aMnyama abunjwe ngayo yikoloniyalizim kunye nelifa layo kwaye kamva yimigaqo-nkqubo yobuhlanga yamaNazi.
Yayibubukhosi obazisa uGarber eJamani. Okokuqala ngo-1891 weza ngenxa yezizathu zemfundo waza ngo-1896 weza kuboniswa njengenxalenye yomzi wogcino-zilwanyana wabantu owawuboniswa kuMboniso wokuQala wamaKoloniyali waseJamani eBerlin-Treptow. Ekupheleni kwalo mboniso wagqiba kwelokuba ahlale, aqeqeshelwe ukuthunga, kwaye wenzela umkhosi waseJamani iibhatyi zomkhosi ngexesha leMfazwe Yehlabathi, phambi kokuba abizwe ukuba aye kulwa. EBerlin-Neukölln watshata ngowe-1910, waqalisa usapho, waza waqhuba abathungi abaphumeleleyo bamadoda de kwaba kukuDodobala Okukhulu.
Akuzange kube ngummi waseJamani, kuphela isifundo se-colonial yaseJamani, ukuphela koBukhosi baseJamani kwashiya uYosefu kunye nabantwana bakhe bengenasiphelo. Oku kunqongophala kokhuseleko lomthetho kwabangela ukuba intsapho ibe sesichengeni ngakumbi emva kokuba amaNazi elawula. Njengabo bonke abahlali abaNtsundu, uJoseph kunye nabantwana bakhe ngoku abasele bekhulile babejongelwe phantsi kwaye bephantsi kocalucalulo olwandayo. UJoseph wabanjwa amaxesha amaninzi ngenxa yokungabikho kwamaphepha esazisi, ngelixa abantwana bakhe babenokhetho oluncinci ngaphandle kokuchitha ubomi ngokudlala kwimiboniso yangaphandle kunye neefilimu ze-propaganda zamaNazi ezizukisa i-colonial past.
UJoseph nabantwana bakhe basinda kulawulo lwamaNazi. Ngexesha lasemva kwe-1945 bonke abantakwethu abane bakaGarber bashiya iJamani kwaye bafuna ukwakha ubomi obutsha kwenye indawo.
Contact:
Robbie Aitken, Sheffield Hallam University, r.aitken(at)shu.ac.uk; (at)rjma_uk
Special Thanks/Credits:
J.W., daughter of Magdalene/Madeleine Garber, Eveline Meister, Bebero Lehman and Maresa Pinto
Literature:
Bundesarchiv Berlin R1001 6350
Bundesarchiv Berlin R1001 7562
Bundesarchiv Berlin R1001 5572
Landesarchiv Berlin A Rep. 341-02 Nr.11649
Archives nationales d'outre-mer, Aix-en Provence Fonds Ministeriels – Affaires Politiques 614/2
Private Archive, Family Garber
Further Reading:
Aitken, Robbie and Eve Rosenhaft, Black Germany: The Making and Unmaking of a Diaspora Community, 1884-1960 (Cambridge: Cambridge University Press, 2013).
Susan Lewerenz, ‘The Tropical Express in Nazi Germany’, in Len Platt, Tobias Becker, and David Linton (eds), Popular Musical Theatre in London and Berlin (Cambridge: Cambridge University Press, 2014), pp. 242-57.
Stationen
Ndikhulela eAného
Amava okuqala eJamani eSchloss Buderose
Umboniso wokuQala wamaKoloniyali waseJamani ngowe-1896
Ukuzinza phantsi
Ikhaya loSapho kunye noBomi boSapho
IiBosambos ezi-5
Ukungabi nalizwe
Ukuvinjwa, ukuvalelwa, kunye nokusinda ngexesha lemfazwe eBerlin
Emva kwemfazwe
Iziqalo ezitsha
UMadeleine Garber